BELEDİYE EKONOMİSİNDE BELEDİYE BAŞKANLIĞI MAKAMININ
GÖREV VE YETKİLERİ
Araştırma Yazarı
Ümit Güven AKÇAKAYA
İstanbul, 2019
1. Belediye Başkanı (Belediye Başkanlığı Makamı) – 1 –
2. Belediye Başkanlığı Makamının (Belediye Başkanı) Genel Görev ve Yetkileri – 1 –
2.1. Belediye başkanının görev ve yetkileri aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır. – 2 –
2.2. Belediye Kanununun Belediye Başkanlığı Makamına Verdiği Diğer Görevler ve Yetkiler – 2 –
2.3. Diğer Kanun, Mevzuatlara Göre Belediye Başkanlığı Makamına Verilen Görev ve Yetkiler – 4 –
3. Belediye Başkanlığı Makamının Belediye Ekonomisi ve Ekonomi Üzerine Etkileri – 6 –
Belediye başkanlığı makamının genel tanımlamasının yanı sıra belediye başkanına tanınan görev ve yetkilerini içeren bu çalışma daha sonunda ise belediye başkanlığı makamının belediye ekonomisindeki görev, yetki ve sorumluluklarını hukuki bir dille ve kanuni yapıyla nasıl sağlandığını açıklamaya çalışılmıştır.
Belediye başkanlığı makamı üzerindeki bütçe yetkileri ve görevleri nelerdir? Bütçe yasa, kanunları neler tanımaktadır. Belediye başkanları nasıl belediye ekonomisi üzerinde görevli ve yetkili olduğunu incelediği bu çalışmada, ekonomide belediye başkanlığı makamının etkinliği anlatılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Belediye Başkanları, Belediye Başkanlığı Makamı, Belediye Ekonomisi
Jel Kodu: H83 , J18
Belediyeler incelerken siyasal, sosyal boyutla incelemek yararlı ama eksiktir. Belediyeleri ekonomik yapıları ile incelemek daha doğru ve bu yapının başı olan belediye başkanlığı makamının görev ve yetkilerini hukuki boyutu ile ele almanın önemini belirtilmektedir.
Belde sakinlerinin (beldenin) mahalli müşterek (ve medeni) nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan [1] belediye idaresinin üç temel idari organlarından biri belediye başkanlığı makamıdır.
Belediye başkanlığı makamının belediye ekonomisi üzerindeki etkisini ele aldığımız bu çalışmada ilk olarak belediye başkanı (belediye başkanlığı makamı) hakkında genel bilgi verilmektedir. Daha sonrasında ise Belediye Başkanlığı makamının (belediye başkanının) görev ve yetki sorumlulukları, genel olarak yer verildikten sonra son olarak belediye ekonomisi üzerindeki etkisi, görev ve yetkisine perspektif bir bakış açısı ile yer vermektedir.
Bu çalışmada sadece kanunu ve hukuki nitelikler göz önüne alınarak belediye başkanının ekonomi üzerindeki etkisi, yetkisinin nasıl olacağı üzerine yanı kısacası belediye başkanlığı makamının ekonomideki rolünü ifade etmeye çalışılmıştır.
Belediye sınırları içindeki halk tarafından çoğunluk esasına göre doğrudan seçilen, belediye yönetiminin başı ve yürütme organıdır. Bunun yanında belediye meclisinin, belediye encümeninde başında yer almaktadır. Belediye başkanlığı makamı belediye teşkilatının en tepesi olarak belediye sınırları içinde yaşayan halkı ve belediyenin tüzel kişiliği temsil etmektedir.
Belediye başkanlığı makamı belediye bünyesindeki çalışanları sevk, yönetim ve belediyenin menfaatlerini korumakla görevlidir.
Belediye başkanlığı makamı belediyenin kurumsal stratejisini, stratejik uygun bütçeyi, faaliyetlerin performans ölçümlerini hazırlar ve uygular, değerlendirir. Belediye başkanlığı makamı bu bahsedilen plan, bütçe ve performans raporlarını meclise sunar.
Belediye başkanlığı makamındaki kişi (belediye başkanı) seçilme yeterliliği kaybetmesi durumunda, görev yerini mazeretsiz 20 gün terk etmesi, görev devamlılığını engelleyecek hastalık olması, belediye meclisinin feshedilmesini gerektirecek eylemlerde bulunan belediye başkanları içişlerinin yönlendirmesi ile Danıştay’ın kararı neticesinde başkanlığı kaybeder.
Yeni yasa başkanın denetimini belge’ye dayandırmakta ve bunu uygulamakta sorumlu tutmaktadır. Belediye başkanlığı makamının kentin tüm sorunları ile ilgilenmesi, ilgilenmezse işlerin yolunda yürümeyeceği gibi bir intiba yapılmaktadır. Belediyede hukuki olarak asıl karar makamı belediye meclisi ve encümendir.
Daha öncede belirtildiği gibi belediye başkanlığı makamının belediyenin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Belediye başkanı, kanunda gösterilen esas ve usullere göre seçmenler tarafından seçilir.
Belediye başkan vekili, belediye kanuna göre belirlenmektedir. Ancak Büyükşehirlerde belediye başkanlığı makamı (belediye başkanı) vekili ilçe ve ilk kademe belediye başkanları olamazlar.
Belediye başkanlığı makamındaki kişi görev sürecinde siyasi partilerinde görev alamamaktadırlar. Ayrıca spor kulüpleri başkanlığı ve yönetiminde görev alamazlar.
Belediye başkanlığı makamındaki kişi, belediye sınırları içindeki seçmen tarafından 5 yıllığına seçilmekte, görev verilmektedir. Belediye başkanlığı makamının görev ve yetkileri 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 38 inci maddesinde belirtilmiştir.
a) Belediye teşkilâtının en üst amiri olarak belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.
b) Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak.
c) Belediyeyi Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek.
d) Meclise ve encümene başkanlık etmek.
e) Belediyenin taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek.
f) Belediyenin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek.
g) Yetkili organların kararını almak şartıyla sözleşme yapmak.
h) Meclis ve encümen kararlarını uygulamak.
i) Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dışındaki aktarmalara onay vermek.
j) Belediye personelini atamak.
k) Belediye ve bağlı kuruluşları ile işletmelerini denetlemek.
l) Şartsız bağışları kabul etmek.
m) Belde halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak.
n) Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, engellilere yönelik hizmetleri yürütmek ve engelliler merkezini oluşturmak.[3]
o) Temsil ve ağırlama giderleri için ayrılan ödeneği kullanmak.
p) Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.
• Belediye meclisi, seçim sonuçlarının ilânını takip eden beşinci gün belediye başkanının başkanlığında kendiliğinden toplanır. Meclis bu toplantıda, üyeleri arasından, gizli oyla meclis birinci ve ikinci başkan vekili ile en az iki kâtip üyeyi ilk iki yıl için görev yapmak üzere seçer. İlk iki yıldan sonra seçilecek başkanlık divanı yapılacak ilk mahallî idareler seçimlerine kadar görev yapar.
Başkanlık divanı seçimi üç gün içinde tamamlanır.
Meclise belediye başkanı, katılamaması durumunda meclis birinci başkan vekili, onun da katılamaması durumunda ikinci başkan vekili başkanlık eder. Ancak yıllık faaliyet raporunun görüşüldüğü meclis toplantısı meclis başkan vekilinin başkanlığında yapılır.
Başkanlık divanında boşalma olması durumunda kalan süreyi tamamlamak üzere yenisi seçilir.
Meclis başkanı, meclis çalışmalarında düzeni sağlamakla yükümlüdür.
Meclisin çalışması ve katılıma ilişkin esas ve usûller Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.[4][5]
• […]Meclis görüşmeleri görevlilerce tutanağa geçirilir, başkan ve kâtip üyeler tarafından imzalanır. Toplantılar, meclisin kararıyla sesli ve görüntülü cihazlarla da kaydedilebilir.[6]
• Belediye meclisi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Ancak, karar yeter sayısı, üye tam sayısının dörtte birinden az olamaz. Oylamada eşitlik çıkması durumunda meclis başkanının bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Gizli oylamalarda eşitlik çıkması durumunda oylama tekrarlanır, eşitliğin bozulmaması durumunda meclis başkanı tarafından kur’a çekilir.
Meclisin toplanmasında, üye tam sayısının salt çoğunluğu sağlanamadığı takdirde başkan, gün ve saatini tespit ederek en geç üç gün içinde toplanmak üzere meclisi tatil eder. Gelecek toplantı, üye tam sayısının dörtte birinden az olmayan üye sayısı ile yapılır.
Görüşmeler sırasında başkan veya üyelerden birinin talebi üzerine yapılacak yoklamada karar yeter sayısının bulunmadığı anlaşılırsa, ikinci fıkradaki hükümler uygulanır.
Üyeler oylarını bizzat kullanır. Gizli oy kullanmaya fizikî bakımdan engelli üyeler, tayin edecekleri kişi eliyle oy kullanabilirler.
Oylama gizli, işaretle veya ad okunarak yapılır. Oy verme kabul, ret veya çekimser şeklinde olur.
Kararlar, meclis başkanı ve kâtip üyeler tarafından imzalanır ve bir sonraki toplantıda üyelere dağıtılır.[7]
• Belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü meclis kararlarını, gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere beş gün içinde meclise iade edebilir. [8]
• Belediye meclisi, bilgi edinme ve denetim yetkisini faaliyet raporunu değerlendirme, denetim komisyonu, soru, genel görüşme ve gensoru yoluyla kullanır.
Meclis üyeleri, meclis başkanlığına önerge vererek belediye işleriyle ilgili konularda sözlü veya yazılı soru sorabilir. Soru, belediye başkanı veya görevlendireceği kişi tarafından sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılır.
Meclis üyelerinin en az üçte biri, meclis başkanlığına istekte bulunarak, belediyenin işleriyle ilgili bir konuda genel görüşme açılmasını isteyebilir. Bu istek meclis tarafından kabul edildiği takdirde gündeme alınır.
Belediye başkanınca meclise sunulan bir önceki yıla ait faaliyet raporundaki açıklamalar, meclis üye tam sayısının dörtte üç çoğunluğuyla yeterli görülmezse, yetersizlik kararıyla görüşmeleri kapsayan tutanak, meclis başkan vekili tarafından mahallin mülkî idare amirine gönderilir.
Vali, dosyayı gerekçeli görüşüyle birlikte Danıştaya gönderir.
Yetersizlik kararı, Danıştayca uygun görüldüğü takdirde belediye başkanı, başkanlıktan düşer.
Meclis üye tam sayısının en az üçte biri oranındaki üyenin imzasıyla belediye başkanı hakkında gensoru önergesi verilebilir. Gensoru önergesi, meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun oyu ile gündeme alınır ve üç tam gün geçmedikçe görüşülemez.
Gensoru önergesinin karara bağlanmasında dördüncü fıkraya göre işlem yapılır.[9]
• Belediye başkanı acil durumlarda encümeni toplantıya çağırabilir.[10]
• Belediye başkanı izin, hastalık veya başka bir sebeple görev başında bulunmadığı hâllerde, bu süre içinde kendisine vekâlet etmek üzere, belediye meclisi üyeleri arasından birini başkan vekili olarak görevlendirir.
Başkan vekili, başkanın yetkilerine sahiptir.
Başkan vekiline, görev süresince başkana ödenen aylık brüt ödeneğin gün hesabı üzerinden ödenek verilir.[11]
• Belediye başkanı, görev ve yetkilerinden bir kısmını uygun gördüğü takdirde, yöneticilik sıfatı bulunan belediye görevlilerine devredebilir.[12]
• Belediye personeli, belediye başkanı tarafından atanır. Birim müdürlüğü ve üstü yönetici kadrolarına yapılan atamalar ilk toplantıda belediye meclisinin bilgisine sunulur.[13]
• Belediye personelini atamak[14],
• Aday memurların, adaylık dönemi sonunda asaletlerini onaylamak[15],
• Personelin sicil amiri sıfatıyla sicil raporlarını düzenlemek[16],
• Disiplin soruşturması sonucunda;belediye memurlarına, uyarma, kınama ve aylıktan kesme cezalarını vermek,
• Asli memurluğa atananlara yemin ettirmek,
• Soruşturma geçiren veya hakkında soruşturma açılması nedeniyle görevde kalması sakıncalı olan personeli görevden uzaklaştırmak[17],
• Belediye personeline ödül- takdirname vermek[18],
• 4857 sayılı İş Kanununa göre çalışan işçilerin üye olduğu sendika yöneticileri ile toplu görüşmeler yapmak ve toplu iş sözleşmesini imzalamak,
• 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun kapsamı dışında kalan ve zimmet, irtikap, ihtilas, ihaleye fesat karıştırma v.b. suçları işleyen belediye görevlileri hakkında yetkili Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunmak[19],
• Emri altındaki personelinin işlediği suçları ilgili makamlara iletmek[20],
• Belediye ilgili evrakları düzenletmek, düzelttirmek ve idare etmek[21],
• İhale onay belgelerini ile ilgili işlemleri yapmak[22],
• Belediye bünyesindeki komisyonlardan ihale komisyonunda belediye encümenine başkanlık etmek[23],
• Belediye bünyesindeki komisyonlardan ihale komisyonunda alınan kararları, ita amiri sıfatıyla onaylamak veya onaylamamak[24],
• İhale sözleşmelerinin devrine ilişkin talepleri onaylamak veya reddetmek[25],
• İhale neticesinde alınacak, mal, yapım işleri için “Muayene ve Kabul Komisyonu” kurulmasını sağlamak,
• İmar programını hazırlayıp, belediye meclisine sunmak[26],
• Meclisinde görüşülen, kabul olan imar ile ilgili belgeleri onaylamak,
• Askıya çıkartılan meclis karalarına meclise göndermek, sonra yazılı olarak itirazı ilgili yere bildirmek,
• Ruhsat gibi yapı kullanma izin belgesini onaylamak[27],
• Kaçak yapılar ile 3194 sayılı İK‘ nın 32. Maddesine göre gerekeni uygulamak, uygulattırmak,
• Yıkım kararlarını uygulamak,
• Erozyonun önlenmesi için ağaçlandırma çalışmaları yapmak[28],
• Ziraat Odası olmayan yerlerde çeltik komisyonunda görev almak[29],
• İl ve İlçe yardımlaşma, dayanışma vakfı mütevelli heyetinde görevli olmak[30],
• Evlilik akitlerini icra etmek[31],
• Belediyeye ulaşan dilekçelerine mümkün olduğunca en kısa süre içinde yanıt vermek[32],
• Belediye bünyesindeki kaynakları en etkili, en ekonomik, en verimli şekilde idare etmesi, zararın engellenmesi, kötüye kullanımın önüne geçilmesi ve mali, kontrol sisteminin işlemesi, seyredilmesi, 5018 sayılı KMYKK ’ında belirtilen görevini yapmasını sağlamak[33],
Daha önce belirtilenlere ek olarak, ilk önce kanun ve yönetmeliklerle belediye başkanlığı makamına tanınan görev ve yetkileri anlatmanın, belirtmenin daha doğru olacağı ifade edilmektedir.
• Belediye başkanı, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun 41 inci maddesinin dördüncü fıkrasında belirtilen biçimde; stratejik plân ve performans programına göre yürütülen faaliyetleri, belirlenmiş performans ölçütlerine göre hedef ve gerçekleşme durumu ile meydana gelen sapmaların nedenlerini ve belediye borçlarının durumunu açıklayan faaliyet raporunu hazırlar. Faaliyet raporunda, bağlı kuruluş ve işletmeler ile belediye ortaklıklarına ilişkin söz konusu bilgi ve değerlendirmelere de yer verilir.
Faaliyet raporu nisan ayı toplantısında belediye başkanı tarafından meclise sunulur. Raporun bir örneği Çevre ve Şehircilik Bakanlığına gönderilir ve kamuoyuna da açıklanır[34][35]
• Belediye başkanı tarafından hazırlanan bütçe tasarısı eylül ayının birinci gününden önce encümene sunulur ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığına gönderilir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı belediye bütçe tahminlerini konsolide eder ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca merkezi yönetim bütçe tasarısına eklenmek üzere eylül ayı sonuna kadar Maliye Bakanlığına bildirir. Encümen, bütçeyi inceleyerek görüşüyle birlikte kasım ayının birinci gününden önce belediye meclisine sunar.[36]
• Her yıl bütçesinin kesinhesabı, belediye başkanı tarafından hesap döneminin bitiminden sonra nisan ayı içinde encümene sunulur. Kesinhesap, belediye meclisinin mayıs ayı toplantısında görüşülerek karara bağlanır.
Kesinhesabın görüşülmesi ve kesinleşmesinde, bütçeye ilişkin hükümler uygulanır.[37]
Daha önceki belirtilen kanun ve yasalardan, biraz öncede gördüğümüz kanun maddelerinden anlaşılacağı üzere belediye başkanlığı makamının ekonomik olarak bütçe konusunda yetkisi mevcut bulunmaktadır. Belediye başkanı bu bütçe ile ekonomik akışa yön vermekte daha sonrasında ise ekonomide domino etkisi gibi küçük bir bütçe yada faaliyet gösterse de bu etki tepki sayesinde ekonomiyi etkilemektedir.
Belediye bütçeleri her belediyeden belediyeye farklılık göstermekte ama belediye başkanlarının bütçe yetkileri, görevleri farklılık yoktur. Belediye başkanı belediye iştirak şirketleri üzerinde ve diğer birçok faaliyet ile belediyede ekonomik olarak mutlak söz sahibi ve uygulayıcısıdır.
İşgücü ekonomiler için vaz geçilmez bir yapı taşıdır. Belediyelerde işgücü yaratan kurumlardır. Günümüzde belediyelerin artan kaynaklarına oranla daha fazla istihdam sağlamaktadır.
Belediyelerin artan talepleri karşılamak için gelirlerinden oluşan yatırımlara gerçekleşen oranların azlığı ve bu yatırımların süresinin kısıtlı olması belediyelerin borçlanabilme, kredi çekebilme yetkisine sahiptir. Ama bu çalışmada bu borçlanma ile ilgili hukuki süreç olan belediye başkalığı makamının yetki ve görevlerine yer verilmiştir.
Belediye başkanlığı makamına tanınan hukuki süreci yansıtan bu çalışma gereken siyasi ve sosyal boyuta girmeden sadece belediye ekonomisi için belediye başkanlığı makamına tanınan görev ve yetkileri belirtilmektedir.
Belediye başkanlığı makamını genel ve daha sonrasında ise kanuni görev ve yetkileri bu çalışmada değinilmiştir. Bu çalışma ile belediye başkanlığı makamının ve belediye başkanlığı seçimin önemini okuyucuya bırakmak ve bunun üzerinden özel yorumunu okuyucuya bırakmanın doğru olacağın düşünülmektedir.
Yasal Uyarı: Bu yazı https://www.tesadernegi.org/ da yayınlanmıştır. Ümit Güven AKÇAKAYA, Belediye Ekonomisinde Belediye Başkanlığı Makamının Görev ve Yetkileri, TESAD, 16.08.2019, https://www.tesadernegi.org/belediye-ekonomisinde-belediye-baskanligi-makaminin-gorev-ve-yetkileri.html?ddcc5d&ddcc5d
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Başkan’ın Görevleri, https://www.ibb.istanbul/SitePage/Index/87 (ET:23.07.2019)
• Ankara Büyükşehir Belediyesi, Belediye Başkanının Görevleri, https://www.ankara.bel.tr/baskan/baskanin-yetkileri (ET:23.07.2019)
• Noterlik Rehberi, Belediye Başkanlığı Temsil, https://noterlikrehberi.net/rehber/belediye-baskanligi-temsil.html (ET:24.07.2019)
• Bulancak Belediyesi, Başkanın Görev ve Yetkileri, https://www.bulancak.bel.tr/baskanin-gorev-ve-yetkileri (ET:24.07.2019)
• Belediye Kanunu. (2005). T.C. Resmi Gazete, 25874, 13.07.2005
• Devlet Memurları Kanunu. (1965). T.C. Resmi Gazete, 12056, 23.07.1965
• Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu. (1990). T.C. Resmi Gazete, 20508, 04.05.1990
• Memurlar ve Diğer Kamu Görevlerinin Yargılanması Hakkında Kanunu. (1999). T.C. Resmi Gazete, 4483, 04.12.1999
• Devlet İhale Kanunu. (1983). T.C. Resmi Gazete, 18161, 10.09.1983
• İmar Kanunu. (1985). T.C. Resmi Gazete, 18749, 09.05.1985
• Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu. (1995). T.C. Resmi Gazete, 22355, 26.07.1996
• 3039 Sayılı Çeltik Kanunu. (1936). T.C. Resmi Gazete, 3337, 23.06.1936
• Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu. (1986). T.C. Resmi Gazete, 19134, 14.06.1986
• Evlendirme Yönetmeliği. (1985). T.C. Resmi Gazete, 1039, 07.11.1985
• Özgür, H. , Azaklı, S. (2005). Belediye organları ve arası ilişkiler: Başkan, meclis ve encümen. Ankara. Nobel Yayın Dağıtım